1981-жылдан бери дүйнө жүзү боюнча активист аялдар 25-ноябрды Зомбулукка каршы күрөш күнү катары белгилешет.
1999-жылы 17-декабрда БУУнун Башкы Ассамблеясы өзүнүн резолюциясы менен 25-ноябрды Аялдарга карата зомбулукту жоюунун эл аралык күнү деп жарыялаган.
БУУ өкмөттөрдү, эл аралык уюмдарды жана бейөкмөт уюмдарды бул күнү коомчулуктун көңүлүн бул көйгөйгө бурууга багытталган иш-чараларды өткөрүүгө чакырат.
Башкы катчынын кайрылуусунда мындай деп айтылган: «Аялдарга карата зордук-зомбулук сан жеткис азаптарды, үй-бүлөлөрдү кайгыга салып, жаштарды да, карыны да азапка салат, жамааттарды жакырландырат. Бул аялдардын өз потенциалын толук ишке ашыруусуна тоскоол болуп, экономикалык өсүштү чектеп, өнүгүүгө терс таасирин тийгизет»
Күндүн тарыхый негизи 1960-жылы Доминикан Республикасында болгон окуя болгон. Доминикандык диктатор Рафаэль Трухильонун буйругу менен саясий ишмерлер болгон үч эже-сиңди Мирабал ырайымсыздык менен өлтүрүлгөн.
Өлкө боюнча Канада 1989-жылдагы Монреаль кыргынында 14 аял обочолонуп, мыкаачылык менен өлтүрүлгөн окуяларды эскерүү үчүн жыл сайын 6-декабрда Аялдарга карата зомбулукка каршы улуттук эскерүү жана иш-аракет күнүн белгилейт. Бул күнү Канадада түнкү нөөмөт, саясий талкуулар жана аялдарга карата зомбулукту жоюуга багытталган башка иш-чаралар өткөрүлөт.
Ак лента аялдарга карата зордук-зомбулуктун бардык түрүнө каршы, энеликти сактоонун символу болуп саналат, ошондой эле ушул сыяктуу бардык учурларда колдонулат. Акыркы жылдары анын бар экендиги бара-бара көбүрөөк өлкөлөрдө белгилүү боло баштады. Бирок аялдарга карата зомбулук глобалдык көйгөй бойдон калууда. Аялдардын 70%га чейин үй-бүлөлүк зомбулукка кабылышат.
Өзүнчө чоң тема – бул үй-бүлөдөгү зордук-зомбулук, андан аялдардын кыйла бөлүгү жапа чеккен. Бул маселеге зордук-зомбулуктун бардык курмандыктарын азапка жана кордукка чыдабай, жардам издөөгө чакырган укук коргоо уюмдарынын саны өсүп жатат.
БУУнун маалыматы боюнча, дүйнөдөгү аялдардын жана кыздардын 35% өмүр бою физикалык жана/же сексуалдык зомбулуктун кандайдыр бир түрүн баштан өткөрүшөт; 200 миллионго жакын аялдар жана кыздар аялдардын жыныстык органдарына (негизинен Африкада жана Жакынкы Чыгыштын айрым жерлеринде) дуушар болушкан; дүйнө жүзү боюнча 750 миллионго жакын кыздар 18 жашка чейин турмушка чыккан; аялдар жана кыздар адам сатуунун бардык курмандыктарынын 71% түзөт, алардын 4төн 3ү сексуалдык эксплуатацияга дуушар болушат. Бирок бир катар өлкөлөрдө аялдарга карата зомбулуктун кесепеттери муундан-муунга чейин сакталып келет.
COVID-19 чыккандан бери аялдарга жана кыздарга карата зордук-зомбулук, өзгөчө үй-бүлөлүк зомбулук фактылары көбөйүүдө. Бул көмүскө пандемия жана аны токтотуу үчүн глобалдык жамааттык күч-аракет талап кылынат. COVID-19дан улам үй-бүлөлүк зомбулуктун курмандыктарына медициналык жана биринчи жардам көрсөтүү кызматтарына басым абдан көбөйдү.
Бирок аялдарга карата зордук-зомбулук адам укуктарын бузуу болуп саналат жана бул көрүнүшкө коомчулуктун толук баш тартуусу жана тиешелүү мыйзамдык база каршы туруу керек.
Андыктан жыл сайын Адам укуктарынын күнүнө карата 25-ноябрдан 10-декабрга чейин “Аялдарга карата зомбулукка каршы 16 күн” өткөрүлөт. Бул жыл сайын белгилүү бир темага арналган иш-чаралар менен гендердик зомбулукка каршы эл аралык компания.
2017-жылы Европа Биримдиги (ЕБ) жана Бириккен Улуттар Уюму (БУУ) аялдарга жана кыздарга карата зордук-зомбулуктун бардык түрлөрүн токтотуу үчүн жаңы узак мөөнөттүү глобалдык “Spotlight” демилгесин ишке ашырышкан. Туруктуу өнүктүрүү боюнча 2030 күн тартибине ылайык, бул демилге эч кимди артта калтырбоо толугу менен эске алынат.
